کوششی  برای نامیدن غم

  جمال رهنمایی 

«خورشید روز در پس پرده‌ای از شب/ خواهد آرمید/ ولی من زیر خورشید سرنوشت/ همچنان روان خواهم بود/ و همچنان کشتزارها/ درختان و جویبارها/ همراه من خواهند آمد».
دهه40 آمده است و روزی نیست که شاعری نوگرا سربرنیاورد و جریانی تازه اعلام موجودیت نکند. در این میان شاعرانی نیز مستقل از جریان‌ها ظهور می‌کنند که یکی از مهم‌ترین‌هایشان بیژن جلالی است. درک و دریافت بیژن جلالی از شعر، خارج از سنت ادبی ایران و جریان نوگرای شعر فارسی شکل گرفته است. او سال‌هایی را در فرانسه تحصیل کرده و بیشتر از اینکه با شعر فارسی مأنوس باشد، شعر شاعران اروپایی را خوانده است و شعری که ارائه می‌کند نیز به ترجمه شعر شاعران اروپایی شبیه‌تر است.
«دنیا از پنجره اتاق به درون می‌ریزد/ و از روزنه چشم‌هایم/ به دنیای دیگری می‌پیوندد/ من چون جویی هستم/ که بین دو مزرعه جریان دارد».
بیژن جلالی شعری متفاوت به‌دست می‌دهد که پیش‌تر در شعر نو فارسی سابقه نداشته است. شعر او اغلب درک و دریافت‌های کوتاه از جهان و زندگی است با درونمایه‌های فلسفی که البته گاه اندیشه در آنها غلبه پیدا می‌کند. بیژن جلالی شاعری است با حداقل برجسته‌سازی زبانی. در شعر او نشانه‌های برجسته‌سازی زبانی و کوشش برای خلق زبان شاعرانه از شعر احمدرضا احمدی نیز کمتر است. احمدرضا احمدی و بیژن جلالی مجموعه‌های نخستشان را در سال 1341 منتشر می‌کنند و توأمان پرسشی را آشکارتر از گذشته پیش می‌کشند که آیا کلام می‌تواند عاری از همه ویژگی‌های ظاهری شعر سنتی باشد و همچنان شعر باشد؟ البته که بسیاری در شعر بودن قطعات بیژن جلالی و احمدرضا احمدی تردید می‌کنند. دهه40 است و هنوز تعریف شعر و تفاوت‌های شعر نو و شعر سنتی و چارچوب‌های نظری شعر نو برای بسیاری از شاعران به‌طور کامل روشن نیست.
«در معبد دنیا/ لختی به‌انتظار معجزه/ سر به سجده فرومی‌بریم/ و چون سر برداشتم/ مرد دیگری ست/ که در معبد دیگری/ به انتظار معجزه/ سر به سجود آورده است».
روزها، مجموعه 4جزوه در 224صفحه است؛ جزوه اول کوششی است برای نامیدن خداوند، جزوه دوم کوششی است برای نامیدن امید، جزوه سوم کوششی است برای نامیدن غم و جزوه چهارم مجموعه‌ای است از قطعات مختلف. شمار سطرها و قطعه‌های معمولی در میان انبوه شعرهای کتاب کم نیست. اما در خلال قطعه‌های معمولی ناگهان با شعرهایی مواجهه می‌شویم که از چشم‌انداز تازه‌ای به جهان و پدیده‌ها می‌نگرند و همین شعرها برای تمایز بیژن جلالی کفایت می‌کند.
«آیا ممکن است که ما نیز/ چون برگ‌های پاییزی/ رقص‌کنان/ به سوی خاک رویم/ و در انبوه مردگان/ در انتظار بهار دل‌‌انگیز/ به آرامی و رضا/ بیاساییم».
بیژن جلالی آغازگر شعر کوتاه در دوره معاصر است. شعر کوتاه از دهه40 تا امروز شکل‌های گوناگونی پیدا کرده و به تفاریق ایام فراگیر ‌شده است. بعد از ترجمه هایکوهای ژاپنی به فارسی یا در سال‌های اخیر پس از گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، شاعران بسیاری از نسل‌های گوناگون به شعر کوتاه رو آورده‌اند، اما فضل تقدم بیژن جلالی انکارناشدنی است و شمار شعرهای کوتاهی که از او به‌جا مانده است، سبب شده تا همچنان مهم‌ترین شخصیت شعر کوتاه فارسی باشد.